หม้อแปลงไฟฟ้า ระยะห่างหม้อแปลงไฟฟ้ากับอาคาร ข้อกำหนดการติดตั้งหม้อแปลงไฟฟ้า

ข้อกำหนดสำหรับหม้อแปลงไฟฟ้า
1. ขอบเขต
ในหัวข้อนี้ครอบคลุมถึงการติดตั้งหม้อแปลงทั้งหมด ยกเว้น หม้อแปลงดังต่อไปนี้
ก. หม้อแปลงกระแส (current transformer)
ข. หม้อแปลงแห้งที่ติดมากับอุปกรณ์สำเร็จและมีความเหมาะสมกับอุปกรณ์สำเร็จนั้นแล้ว
ค. หม้อแปลงที่เป็นส่วนหนึ่งของเครื่องเอกซ์เรย์หรืออุปกรณ์ความถี่สูง
ง. หม้อแปลงที่ใช้ในระบบควบคุมระยะห่างและสัญญาณ (transformer used with remote control and signaling)
จ. หม้อแปลงสำหรับป้ายโฆษณา (transformer for sign and outline lighting)
ฉ. หม้อแปลงสำหรับหลอดไฟปล่อยประจุ (transformer for electric discharge lighting)
ช. หม้อแปลงสำหรับระบบสัญญาณเพลิงไหม้
ซ. หม้อแปลงที่ใช้สำหรับการค้นคว้า ทดสอบหรือวิจัย ซึ่งมีการป้องกันเพื่อมิให้บุคคลที่ไม่มีหน้าที่เกี่ยวข้อง
สัมผัสกับส่วนที่มีไฟฟ้าได้
ฌ. หม้อแปลงระบบแรงต่ำ

2. ที่ตั้ง
หม้อแปลงและห้องหม้อแปลงต้องอยู่ในสถานที่ซึ่งบุคคลที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องเข้าถึงได้โดยสะดวก เพื่อทำการตรวจและบำรุงรักษา และต้องจัดให้มีการระบายอากาศอย่างเพียงพอกับการใช้งาน

3. การป้องกันกระแสเกิน
หม้อแปลงต้องมีการป้องกันกระแสเกินตามข้อ 7.3.1 หรือ 7.3.2 เครื่องป้องกันกระแสเกินและเครื่องปลดวงจรต้องเป็นไปตามที่กำหนดในข้อ 4.4 และ 4.6 สำหรับข้อที่นำมาใช้ได้และถ้าเครื่องปลดวงจรเป็นชนิด non load break switch ติดตั้งอยู่ด้านไฟเข้าของหม้อแปลง ต้องมีป้ายเตือนให้ปลดสวิตซ์แรงต่ำก่อน และป้ายเตือนนี้ต้องติดไว้ในบริเวณที่เห็นได้ง่ายจากบริเวณที่จะทำการปลดวงจรด้านไฟเข้า

3.1 หม้อแปลงระบบแรงสูง ต้องมีการป้องกันกระแสเกินดังนี้
(1) ด้านไฟเข้า
หม้อแปลงแต่ละเครื่องต้องมีการป้องกันกระแสเกินแยกโดยเฉพาะ ถ้าใช้ฟิวส์พิกัดกระแสต่อเนื่องของฟิวส์ต้องไม่เกินร้อยละ 250 ของพิกัดกระแสด้านไฟ เข้าของหม้อแปลง ถ้าใช้สวิตซ์อัตโนมัติการปรับตั้งต้องไม่เกินร้อยละ 300 ของพิกัดกระแสด้านไฟเข้าของหม้อแปลง
ยกเว้น ถ้าร้อยละ 250 ของพิกัดกระแสด้านไฟเข้าไม่ตรงกับพิกัดกระแสมาตรฐานของตัวฟิวส์ให้ใช้พิกัดมาตรฐานของตัวฟิวส์ขนาดสูงถัดไป

(2) ด้านไฟออก
หม้อแปลงแต่ละเครื่องต้องมีการป้องกันกระแสเกินทางด้านไฟออก พิกัดกระแสต่อเนื่องของฟิวส์หรือขนาดปรับตั้งของสวิตซ์อัตโนมัติต้องไม่เกินร้อยละ 250 ของพิกัดกระแสด้านไฟออกของหม้อแปลง

3.2 หม้อแปลงแรงดัน (Potential Transformer) สำหรับเครื่องวัดติดตั้งในเครื่องห่อหุ้มหรือในอาคารต้องติดตั้งเครื่องป้องกันกระแสเกินทางด้านไฟเข้า

4. การต่อขนานหม้อแปลง
ยอมให้ต่อหม้อแปลงหลายเครื่องขนานกันได้ เมื่อหม้อแปลงแต่ละเครื่องมีการติดตั้งเครื่องป้องกันกระแสเกินด้านแรงสูงและแรงต่ำ และต้องมีอุปกรณ์ตัดตอนแรงสูง ที่สามารถปลอดและสับหม้อแปลงได้พร้อมกัน หม้อแปลงทุกเครื่องต้องมีคุณสมบัติทางไฟฟ้าเหมือนกัน

5.การต่อลงดิน
ส่วนของหม้อแปลงที่เป็นโลหะเปิดโล่งและไม่ใช้เป็นทางเดินของกระแสไฟฟ้ารวมถึงรั้ว ที่กั้นหรืออื่น ๆ ต้องต่อลงดิน ตามข้อ 6.22 โดยมีค่าความต้านทานดินรวมของสายดิน ไม่เกิน 5 โอห์ม

6. การกั้น
หม้อแปลงต้องมีการกั้นดังต่อไปนี้
6.1 หม้อแปลงที่เปิดเผยต่อความเสียหายทางกายภาพต้องมีการป้องกันที่เหมาะสม เพื่อลดโอกาสที่จะทำให้หม้อแปลงชำรุด จากสาเหตุภายนอก
6.2 หม้อแปลงแห้งที่มีเครื่องห่อหุ้มที่ทำด้วยวัสดุไม่ติดไฟ ทนความชื้นและปอ้งกันวัตุถแปลกปลอมที่อาจสอดเข้าไปได้ให้ถือว่ามีการกั้นแล้ว
6.3 ส่วนที่มีไฟฟ้าและเปิดโล่งต้องมีการกั้นตามที่กำหนดในบทที่ 3
6.4ส่วนที่มีไฟฟ้าเปิดโล่งต้องมีป้ายหรือเครื่องหมายแสดงแรงดันไฟฟ้าติดตั้งไว้ให้เห็นได้ง่ายบนเครื่องอุปกรณ์ไฟฟ้าหรือโครงสร้

7.ข้อกำหนดเฉพาะสำหรับหม้อแปลงแบบต่าง ๆ
7.1 หม้อแปลงฉนวนน้ำมัน (oil-Insulated Transformer)
(1) หม้อแปลงฉนวนน้ำมันติดตั้งในอาคารต้องติดตั้งในห้องหม้อแปลง
ยกเว้น หม้อแปลงใช้กับเตาหลอมไฟฟ้า มีขนาดไม่เกิน 75 เควี หากไม่อยู่ในห้องหม้อแปลงต้องมีรั้วล้อมรอบ และระยะห่างระหว่างหม้อแปลงกับรั้ว ต้องไม่น้อยกว่า 1.00 เมตร
(2) ห้ามติดตั้งหม้อแปลงฉนวนน้ำมันภายในอาคาร บนดาดฟ้าหรือบนส่วนยื่นของอาคารขนาดใหญ่พิเศษของอาคารสูง อาคารชุด
(3) หม้อแปลงฉนวนน้ำมันติดตั้งภายนอกอาคาร เมื่อติดตั้งแล้ว ส่วนที่มีไฟฟ้าด้านแรงสูงของหม้อแปลง ต้องห่างจากโครงสร้างอื่นไม่น้อยกว่า 1.80 เมตร สำหรับหม้อแปลงที่ติดตั้งใกล้กับวัตถุหรืออาคารที่ติดไฟได้ ต้องมีการป้องกันไฟที่เกิดจากน้ำมันของหม้อแปลงลุกลามไปติดวัตถุติดไฟได้

7.2 หม้อแปลงแห้ง (Dry-type transformer)
(1) หม้อแปลงแห้งติดตั้งภายในอาคาร (Dry-type transformer installed indoor) มีข้อกำหนดสำหรับสถานที่ติดตั้งตามตารางที่ 7-1
(2) หม้อแปลงแห้งติดตั้งภายนอกอาคาร (Dry-type transformer installed outdoor)
ก. หม้อแปลงต้องมีการกั้นตามข้อ 7.6.2 ที่สามารถทนสภาพอากาศ (Weatherproof) ได้
ข. หม้อแปลงที่มีขนาดเกิน 112.5 เควีเอ. ต้องติดตั้งห่างจากวัสดุที่ติดไฟได้ที่เป็นส่วนของอาคารไม่น้อยกว่า 30 เซนติเมตร
ยกเว้น หม้อแปลงชนิดมีอุณหภูมิเพิ่ม (temperature rise) 80 องศาเซลเซียส หรือสูงกว่าที่มีการปิดหุ้มมิดชิด (ยอมให้มีเฉพาะช่องระบายอากาศ) สามารถลดระยะห่างลงได้อีก
7.3 หม้อแปลงฉนวนของเหลวไม่ติดไฟ (Nonflammable Fluid-Insulated Transformer) ยอมให้ติดตั้งได้ทั้งภายในและภายนอกอาคาร ถ้าติดตั้งภายในอาคาร ต้องติดตั้งในห้องหม้อแปลง

8. ห้องหม้อแปลง
8.1 ห้องหม้อแปลงสำหรับหม้อแปลงฉนวนน้ำมัน
(1) ห้องหม้อแปลงให้ติดตั้งเฉพาะหม้อแปลงเท่านั้น
ยกเว้น หม้อแปลงที่มีอุปกรณ์ป้องกันและตัดตอนที่ติดมากับตัวหม้อแปลง (padmount)
(2) ห้องหม้อแปลงต้องอยู่ในสถานที่ที่สามารถขนย้ายหม้อแปลงเข้าออกได้และสามารถระบายอากาศสู่ภายนอกได้ หากใช้ท่อลมต้องเป็นชนิดทนไฟ ห้องหม้อแปลงต้องเข้าถึงได้โดยสะดวกสำหรับผู้ที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องและเพื่อการบำรุงรักษา
(3) ระยะห่างระหว่างหม้อแปลงกับผนังหรือประตูห้องหม้อแปลง ต้องไม่น้อยกว่า 1.00 เมตร
(4) ระยะห่างระหว่างหม้อแปลงแต่ละเครื่อง ต้องไม่น้อยกว่า 60 เซนติเมตร
(5) ตรงบริเวณที่ติดตั้งหม้อแปลง ต้องมีที่ว่างเหนือหม้อแปลง หรือเครื่องห่อหุ้มหม้อแปลง ไม่น้อยกว่า 60 เซนติเมตร
(6) ช่องระบายอากาศควรอยู่ห่างจากประตู หน้าต่าง ทางหนีไฟ และวัตถุติดไฟได้ให้มากที่สุดที่จะทำได้
(7) อุณหภูมิในห้องหม้อแปลงต้องไม่เกิน 40 องศาเซลเซียส
(8) การระบายความร้อน

ก. ระบายความร้อนโดยใช้ระบบหมุนเวียนอากาศตามธรรมชาติ ต้องมีช่องระบายอากาศทั้งด้านเข้าและออก พื้นที่สุทธิของช่องระบายอากาศแต่ละด้าน ต้องไม่น้อยกว่า 10 ตารางเซนติเมตร/เควีเอ ของหม้อแปลงที่ใช้งานและต้องไม่เล็กกว่า 500 ตารางเซนติเมตร ตำแหน่งของช่องระบายอากาศด้านเข้า ต้องอยู่ใกล้กับพื้นห้อง แต่ต้องอยู่สูงไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตร ช่องระบายอากาศออกต้องอยู่ใกล้เพดานหรือหลังคาและอยู่ในด้านที่ทำให้การถ่ายเทอากาศผ่านหม้อแปลง ช่องระบายอากาศเข้าและออก ห้ามอยู่บนผนังด้านเดียวกัน และช่องระบายอากาศต้องปิดด้วยลวดตาข่าย
ข. ถ้าอุณหภูมิภายในห้องหม้อแปลงเกิน 40 องศาเซลเซียส จะต้องเพิ่มการระบายอากาศ ด้วยพัดลมหรือด้วยวิธีการอื่น ๆ ตามความจำเป็น

(9) ผนังและหลังคาห้องหม้อแปลงต้องสร้างด้วยวัสดุที่มีความแข็งแรงทางโครงสร้างเพียงพอกับสภาพการใช้งานและไม่ติดไฟ ผนังของห้องหม้อแปลงต้องสร้างด้วยวัสดุที่มีความหนาดังนี้
ก. คอนกรีตเสริมเหล็ก หนาไม่น้อยกว่า 15 เซนติเมตรหรือ
ข. อิฐทนไฟ หนาไม่น้อยกว่า 20 เซนติเมตร หรือ
ค. คอนกรีตบล็อก หนาไม่น้อยกว่า 30 เซนติเมตร
(10) พื้นห้องหม้อแปลง ต้องสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก หนาไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตร กรณีพื้นติดพื้นดิน สำหรับกรณีอื่น ๆ ต้องหนาไม่น้อยกว่า 15 เซนติเมตร และต้องรับน้ำหนักของหม้อแปลงและอุปกรณ์อื่น ๆ ได้อย่างปลอดภัย
(11) พื้นห้องต้องลาดเอียงมีทางระบายน้ำมันของหม้อแปลงไปลงบ่อพัก (sump) บ่อพักต้องมีความจุไม่น้อยกว่า 3 เท่า ของปริมาตรน้ำมันของหม้อแปลงเครื่องที่มีน้ำมันมากที่สุด แล้วใส่หินเบอร์ 2 ให้เต็มบ่อพัก ถ้าบ่อพักอยู่ภายนอกห้องหม้อแปลงต้องมีท่อระบายน้ำมันชนิดทนไฟ ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางไม่เล็กกว่า 5 เซนติเมตร เพื่อระบายน้ำมันจากห้องหม้อแปลงไปลงบ่อพักปลายท่อด้านหม้อแปลงต้องปิดด้วยตะแกรง
(12) ประตูห้องหม้อแปลงทุกประตูต้องทำด้วยเหล็กแผ่นหนาอย่างน้อย 1.60 มิลลิเมตร มีวิธีการป้องกันการผุกร่อน ประตูต้องจัดยึดไว้อย่างแน่นหนาเปิดได้สะดวก และต้องมีประตูฉุกเฉินสำรองไว้ สำหรับเป็นทางออก ซึ่งเป็นชนิดที่เปิดออกภายนอกได้สะดวกและรวดเร็ว
(13) ธรณีประตูต้องมีความสูงเพียงพอที่จะกักน้ำมันหม้อแปลงเครื่องที่มีปริมาตรน้ำมันมากที่สุดได้ (ในกรณีเกิดรั่ว) และต้องสูงไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตร
(14) เครื่องห่อหุ้มส่วนที่มีไฟฟ้าทั้งหมดต้องเป็นวัสดุไม่ติดไฟส่วนที่เป็นโลหะเปิดโล่งและไม่ใช้เป็นทางเดินของกระแสไฟฟ้า ต้องต่อลงดินตามที่กำหนดในข้อ 7.5
(15) ห้องหม้อแปลงต้องจัดให้มีแสงสว่างอย่างเพียงพอ
(16) ระบบท่ออื่น ๆ ที่ไม่ใช่ท่อที่เกี่ยวกับระบบไฟฟ้า ห้ามติดตั้งในห้องหม้อแปลง
ยกเว้น ท่อสำหรับระบบดับเพลิงหรือท่อระบบระบายความร้อนของหม้อแปลงหรือท่อที่ได้ออกแบบอย่างเหมาะสมแล้ว
(17) ห้ามเก็บวัสดุที่ไม่เกี่ยวข้องกับการใช้งานทางไฟฟ้าและวัสดุเชื้อเพลิงไว้ในห้องหม้อแปลง

8.2 ห้องหม้อแปลงสำหรับหม้อแปลงฉนวนของเหลวไม่ติดไฟ
ให้ใช้ข้อกำหนดเช่นเดียวกับข้อ 7.8.1
ข้อยกเว้นที่ 1 ไม่ต้องมีบ่อพักแต่ต้องสามารถระบายน้ำหรือฉนวนของเหลวของหม้อแปลงออกจากห้องได้
ข้อยกเว้นที่ 2 ความหนาของผนังห้องหม้อแปลงเป็นดังนี้
ก. คอนกรีตเสริมเหล็ก หนาไม่น้อยกว่า 6.50 เซนติเมตร หรือ
ข. อิฐทนไฟ หนาไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตรหรือ
ค. คอนกรีตบล็อก หนาไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตร
ข้อยกเว้นที่ 3 ยอมให้ติดตั้งเครื่องปลดวงจรแรงสูงชนิดเปิดได้เมื่อมีโหลดไว้ในห้องหม้อแปลงได้

8.3 ห้องหม้อแปลงสำหรับหม้อแปลงแห้ง
ให้ใช้ข้อกำหนดเช่นเดียวกับข้อ 7.8.1
ข้อยกเว้นที่ 1 ไม่ต้องมีบ่อพักและท่อระบายของเหลว
ข้อยกเว้นที่ 2 ความหนาของผนังห้องหม้อแปลงเป็นไปตามข้อ 7.8.2
ข้อยกเว้นที่ 3 หม้อแปลงแห้งชนิดที่มีเครื่องห่อหุ้ม ยอมให้ติดตั้งเครื่องปลดวงจรชนิดเปิดได้เมื่อมีโหลด เมนสวิตซ์ แผงสวิตซ์และแผงจ่ายไฟไว้ในห้องหม้อแปลงได้

9. ลานหม้อแปลง
9.1 ลานหม้อแปลงอยู่บนพื้นดิน
(1) หม้อแปลงต้องอยู่ในที่ล้อม ที่ล้อมนี้อาจจะเป็นกำแพงหรือรั้วที่ใส่กุญแจได้และเข้าถึงได้เพื่อการตรวจสอบและบำรุงรักษาสำหรับบุคคลที่มีหน้าที่เกี่ยวข้อง
(2) ส่วนที่มีไฟฟ้าของระบบไฟฟ้าแรงสูงเหนือที่ว่างเพื่อการปฏิบัติงานต้องอยู่สูงจากพื้นที่ปฏิบัติงานไม่น้อยกว่า 275 เซนติเมตร
ยกเว้น มีการกั้นเพื่อป้องกันการสัมผัสส่วนที่มีไฟฟ้าโดยไม่ได้ตั้งใจ
(3) ระยะหว่างตามแนวระดับระหว่างรั้วหรือผนังกับส่วนที่มีไฟฟ้าของระบบไฟฟ้าแรงสูงต้องไม่น้อยกว่า 1.80 เมตร
(4) ระหว่างตามแนวระดับระหว่างรั้วหรือผนังกับหม้อแปลงต้องไม่น้อยกว่า 1 เมตร
(5) ระยะห่างระหว่างหม้อแปลงแต่ละลูกต้องไม่น้อยกว่า 60 เซนติเมตร
(6) รั้วหรือกำแพงของลานหม้อแปลงต้องสูงไม่น้อยกว่า 2.13 เมตร
(7) การต่อลงดิน ต้องเป็นไปตามข้อ 7.5
(8) ต้องมีแผ่นป้ายหรือสัญญลักษณืเตือนให้ระวังอันตรายจากไฟฟ้าแรงสูงติดตั้งไว้ในบริเวณที่เห็นได้ชัดเจน
(9) พื้นของลานหม้อแปลงต้องใส่หินเบอร์ 2 หนาไม่น้อยกว่า 10 เซนติเมตร ยกเว้นส่วนที่ติดตั้งเครื่องอุปกรณ์

9.2 ลานหม้อแปลงอยู่บนดาดฟ้าของอาคาร
ให้ใช้ข้อกำหนดเช่นเดียวกับข้อ 7.9.1 โดยมีข้อกำหนดเพิ่มเติมดังนี้
(1) พื้นของดาดฟ้ารวมทั้งตัวอาคารที่ติดตั้งหม้อแปลงต้องผ่านการรับรองว่ามีความแข็งแรง
เพียงพอที่จะรับน้ำหนักของหม้อแปลงและเครื่องอุปกรณ์ได้อย่างปลอดภัย
(2) ต้องติดตั้งระบบป้องกันอันตรายจากฟ้าผ่าโดยใช้ overhead ground wire ที่มีมุมป้องกัน (protection angle) ไม่เกิน 45 องศาวัดจากแนวดิ่ง หรือใช้เครื่องอุปกรณ์อื่นที่ได้รับความเห็นชอบจากการไฟฟ้าส่วนภูมิภาค
(3) หม้อแปลงชนิดฉนวนน้ำมันต้องมีบ่อพักที่มีข้อกำหนดตามข้อ 7.8.1 (11)

9.3 ลานหม้อแปลงอยู่บนระเบียง กันสาด หรือส่วนยื่นของอาคาร
ให้ใช้ข้อกำหนดเช่นเดียวกับข้อ 7.9.2 โดยมีข้อกำหนดเพิ่มเติมดังนี้
(1) ลานหม้อแปลงไม่ต้องติดตั้ง overhead ground wire หากมีการป้องกันฟ้าผ่าที่สามารถครอบคลุมหม้อแปลงได้อยู่แล้ว
(2) ต้องมีการกั้นที่ด้านบน เพื่อป้องกันไม่ให้หม้อแปลงเกิดความเสียหาย